Uiensap is een vloeistof die je maakt door uien fijn te malen of te raspen en vervolgens het sap eruit te persen. Deze sterk geurende en smaakvolle vloeistof wordt al eeuwenlang gebruikt, zowel in de keuken als voor allerlei huis-, tuin- en gezondheidsdoeleinden. Het is een ingrediënt dat je zelden kant-en-klaar in de winkel vindt, maar makkelijk zelf te maken is in je eigen keuken. Uiensap is intens, scherp en doordringend van smaak, waardoor een klein beetje al een groot verschil maakt in een gerecht of drank.
Wat dit sap zo bijzonder maakt, is de veelzijdigheid ervan. Het kan dienen als smaakmaker, conserveringsmiddel of zelfs als plantaardige medicatie. De pure vorm wordt meestal in kleine hoeveelheden gebruikt vanwege de krachtige werking en smaak. Je kunt het mengen, verwerken in sauzen, toevoegen aan soepen of zelfs gebruiken in combinatie met andere sappen of kruidenextracten. Daardoor leent het zich goed voor creatieve toepassingen, zeker in keukens waar geen knoflook of ui in vaste vorm gewenst is, bijvoorbeeld bij een lichte bouillon of vinaigrette.
Hoewel de geur behoorlijk aanwezig is, vervliegt het aroma vaak zodra het wordt verhit of gemengd. De smaak blijft echter krachtig aanwezig, waardoor het ook in kleine dosering in marinades of dressings perfect tot zijn recht komt. Voor mensen die snel tranende ogen krijgen bij het snijden van uien, biedt uiensap een alternatief om toch die diepe uienaroma’s in een gerecht te verwerken, zonder telkens opnieuw uien te hoeven snijden.
Het maken is eenvoudig en vraagt geen ingewikkelde apparatuur. Een rasp, een kaasdoek of fijne zeef en een beetje geduld zijn alles wat je nodig hebt. Of je het nu gebruikt in de keuken, als huismiddel of als smaakaccent in een groentesap, uiensap heeft altijd iets bijzonders te bieden.
Hoe gebruiken?
Uiensap kun je o.a. gebruiken in bouillons, soepen en sauzen als krachtige basisaroma. Omdat het zo sterk van smaak is, gebruik je het meestal met mate: een theelepel uiensap kan al genoeg zijn om een halve liter groentebouillon op smaak te brengen. Ook in tomatensoep, linzensoep of aardappelsoep kun je het gebruiken als snelle smaakmaker, vooral als je geen gebakken ui wilt toevoegen.
In salades geeft uiensap net dat pittige randje aan een frisse dressing. Meng het met citroensap, olie, een lepeltje mosterd en wat peper en je hebt een simpele maar smaakvolle vinaigrette. Vooral bij salades met komkommer, tomaat of witte kool komt de smaak goed tot zijn recht. Zelfs in yoghurtsaus voor gegrilde groenten werkt een klein beetje uiensap verrassend goed.
Ook voor het marineren van vlees of groente kan uiensap van pas komen. Het zuur en de enzymen in uiensap maken taai vlees malser en geven tegelijkertijd smaak af. Marineer bijvoorbeeld kippenvleugels of tofu met uiensap, citroensap en een snuf paprikapoeder voor een kruidige basis. Voor plantaardige burgers of zelfgemaakte groenteballetjes is het een mooie manier om extra aroma toe te voegen zonder grove stukjes ui.
Ten slotte kun je het sap gebruiken in groentesappen of detoxdrankjes. Een theelepel in een mix van wortelsap, bleekselderij en gember geeft een pittige kick. Wel even goed mengen of zeven, want rauw uiensap kan wat vezelig blijven als het niet goed gefilterd is. In combinatie met appel of wortel is het sap overigens verrassend goed te drinken.
Medicinale toepassingen
Het heeft van oudsher een reputatie als natuurlijk geneesmiddel. Het bevat zwavelverbindingen die antibacterieel en ontstekingsremmend werken. In de volksgeneeskunde werd het vaak ingezet bij verkoudheden en keelpijn. Een theelepel uiensap met honing is een klassiek huismiddeltje tegen hoest, vooral bij droge of prikkelhoest.
Ook bij oorontstekingen werd uiensap wel gebruikt. Een paar druppels lauw uiensap op een watje in het oor zou verlichting geven, al is dat een methode die je het best voorzichtig toepast of eerst overlegt met een arts. De werkzame stoffen zouden de ontsteking helpen verminderen, al is er geen wetenschappelijk bewijs dat dit altijd effectief is.
Bij uitwendig gebruik is het ook een bekend middel tegen haaruitval. Je kunt het inmasseren op de hoofdhuid, een kwartier laten intrekken en daarna goed uitspoelen. De gedachte is dat het de haarzakjes stimuleert en de doorbloeding bevordert, al wisselen de resultaten per persoon. De geur is wel een nadeel, dus wie dit probeert doet er goed aan om daarna grondig te wassen.
Uiensap bewaren
Vers uiensap kun je het beste direct gebruiken, omdat de actieve stoffen snel afbreken. Toch kun je kleine hoeveelheden bewaren als je hygiënisch werkt. Giet het direct na het persen in een gesteriliseerd glazen flesje of potje en sluit het goed af. Bewaar het vervolgens in de koelkast. Zo blijft het ongeveer 3 tot 5 dagen goed bruikbaar, al kan de geur wel sterker worden.
Een andere optie is het sap in ijsblokvorm invriezen. Giet het in een ijsblokjesvorm, vries het in, en bewaar de blokjes daarna in een diepvrieszakje of luchtdicht doosje. Zo kun je per portie een beetje gebruiken zonder telkens opnieuw te hoeven persen. Handig voor wie het regelmatig in soepen of stoofpotten gebruikt.
Hou er rekening mee dat het sap erg geurend is en andere producten in je koelkast of vriezer kan beïnvloeden. Bewaar het daarom altijd goed afgesloten en bij voorkeur apart van producten zoals boter, eieren of desserts.
Invriezen
Uiensap invriezen is eenvoudig. Zorg dat het vers geperst is, zonder pulp of vezels. Giet het in een ijsblokjesvorm of kleine siliconenvormpjes en zet het meteen in de vriezer. Zodra de blokjes bevroren zijn, kun je ze overbrengen naar een goed afsluitbaar diepvriesbakje of vacuümzakje.
Op deze manier blijft het sap zeker 3 maanden goed zonder merkbaar kwaliteitsverlies. De smaak blijft vrij stabiel en het sap is direct bruikbaar in warme gerechten, zonder eerst te hoeven ontdooien. Gooi het bijvoorbeeld rechtstreeks in een pan soep of saus. In koude bereidingen kan het even duren voor het blokje is ontdooid, dus daarvoor is plannen handiger.
Als je meerdere sappen tegelijk invriest, label de bakjes dan goed. Uiensap heeft een uitgesproken geur die snel herkend wordt, maar het is altijd handig om de datum en inhoud te noteren. Gebruik bij voorkeur binnen 2 tot 3 maanden, dan is het nog vol van smaak.
Kun je uiensap verhitten of verdunnen met warm water?
Uiensap verhitten kan, maar het is belangrijk om het op lage temperatuur te doen. Door hoge temperaturen verliezen de zwavelverbindingen in het sap hun kracht. Als je het toevoegt aan een saus of soep, doe dat pas aan het einde van het kookproces. Zo behoud je meer smaak en effect.
Als je het sap als drank gebruikt of in een geneeskrachtig drankje, kun je het mengen met warm water. Zorg dat het water niet kookt, maar ongeveer 40 tot 50 graden is. Hierdoor blijft de werking van het sap grotendeels behouden. Dit wordt vaak gedaan in combinatie met honing, vooral bij gebruik tegen keelpijn.
Voor toepassingen op de huid of hoofdhuid kun je het sap ook licht verwarmen au bain-marie. Dit maakt het aangenamer aanvoelen, zonder dat de actieve stoffen volledig verdwijnen. Test altijd eerst een beetje op een klein stukje huid, want het sap kan bij sommige mensen huidirritatie veroorzaken.
Alternatieven
Als je geen uiensap bij de hand hebt, kun je kiezen voor een infusie van lente-ui of sjalotjes. Die geven een zachter aroma, zeker als je ze fijnhakt en mengt met wat warm water of olie. Ook een beetje prei, gemixt en gezeefd, kan tijdelijk een vergelijkbare toets geven, zij het iets milder.
Een andere optie is knoflooksap, al is dat veel scherper en aromatischer. Gebruik dit alleen als je ook van knoflook houdt, want het drukt makkelijk andere smaken weg. Je kunt het eventueel verdunnen met water of mengen met appelazijn voor een subtieler effect in dressings.
In droge kruidenmengsels kun je uiensap vervangen door gedroogde uienpoeder of uiengranulaat. Deze zijn makkelijker te doseren en langer houdbaar, maar missen het frisse, scherpe karakter van vers uiensap. Toch zijn ze handig voor snelle toepassingen zoals rubs, marinades of sauzen.
Als je uiensap in een soep of bouillon gebruikt en het ontbreekt, kun je ook kiezen voor een kleine hoeveelheid misopasta of selderijsap. Beide geven een hartige, umami-achtige diepte, maar hebben wel een andere smaakrichting. Je kunt ze dus beter inzetten als alternatief op basis van het gerecht.
Ten slotte is uiensap zelf een alternatief voor verse ui of knoflook in gerechten waarbij je geen stukjes wilt zien of proeven. Denk aan heldere consommé, babyvoeding of sauzen waarin een gladde textuur gewenst is. Ook voor mensen met een lichte ui-intolerantie kan uiensap soms beter verdragen worden dan rauwe of gebakken ui.
Wilhelmus Hengstmengel
Auteur en kokWilhelmus Hengstmengel kent de keuken als zijn broekzak. Al meer dan vijftien jaar verdiept hij zich in alles wat met smaak te maken heeft. Niet alleen de grote lijnen, zoals verse groenten, rijpe vruchten of goed stuk vlees, maar juist ook de kleine dingen die vaak over het hoofd worden gezien. Kruiden. Specerijen. Noten en zaden. Die eenvoudige smaakmakers die, als je ze op het juiste moment gebruikt, een bord eten ineens tot leven kunnen wekken. Een handje geroosterde sesamzaadjes, een snufje gerookt paprikapoeder, of wat fijngemalen komijnzaad, dat soort details maken voor hem het verschil.
Wat hem drijft is zijn achtergrond als groenteboer. Daar heeft hij niet alleen geleerd om kwaliteit te herkennen, maar ook hoe je ingrediënten moet behandelen zodat ze niet alleen vandaag goed zijn, maar ook volgende week nog hun kracht behouden. Hij weet precies hoe je kruiden moet drogen zonder dat ze hun geur verliezen, of hoe je noten en zaden bewaart zodat ze knapperig blijven. Voor Wilhelmus is koken geen kwestie van dure spullen of ingewikkelde recepten, maar van aandacht, timing en het juiste gevoel voor smaak. En dat begint bij hoe je met je voorraadkast omgaat.
