Heermoes is een plant die veel mensen kennen als lastig onkruid in de tuin, maar die eigenlijk veel meer waard is dan men denkt. Al eeuwenlang wordt deze oeroude plant gebruikt vanwege zijn toepassingen in de geneeskunde en voeding. Je ziet het vaak groeien langs veldranden, tussen stoeptegels of op verlaten stukjes grond. Het valt op door zijn dunne, rechtopstaande stengels en fijne vertakkingen die haast op kleine dennenboompjes lijken.
Wie goed kijkt, zal merken dat het vooral opkomt in arme of verstoorde grond. Dat komt omdat het wortelstelsel diep en sterk is. Sommige wortels kunnen wel anderhalve meter diep gaan. De plant helpt zo de bodem weer te herstellen, iets wat je bij weinig andere planten ziet. Het bijzondere is dat heermoes stikstofarmte kan verdragen, waar veel andere kruiden het dan juist laten afweten.
Het gebruik is eigenlijk nooit echt verdwenen. In oude kruidboeken werd het al aangeprezen vanwege zijn sterke werking op botten en gewrichten. En tegenwoordig zie je het terugkomen in tincturen, zalfjes en zelfs in de keuken van mensen die de kracht van wilde kruiden kennen. Je moet wel weten wat je doet, want niet elk deel van de plant is eetbaar op elk moment van het jaar.
De jonge scheuten in het voorjaar zijn het meest geschikt om te gebruiken. Dan zijn ze nog zacht en fris. Oudere stengels worden snel hard en bevatten meer kiezelzuur, waardoor ze lastig verteerbaar zijn. Maar met een beetje kennis kun je van dit kruid iets maken dat niet alleen voedzaam is, maar ook goed voor je lijf.
Hoe gebruiken?
Heermoes kun je op meerdere manieren gebruiken in de keuken, al blijft het wel een bescheiden ingrediënt. De jonge groene scheuten die in het voorjaar verschijnen, zijn geschikt voor consumptie. Ze hebben een milde, wat grassige smaak. Je kunt ze fijnsnijden en door een salade mengen, bijvoorbeeld met radijs en een beetje citroensap. Ze geven een subtiele, frisse toon aan het geheel.
In soepen is het vooral geschikt als ondersteuning. Denk aan een lente-uiensoep, waarin je vlak voor het serveren wat fijngesneden heermoes toevoegt. Door het niet mee te koken, blijft de smaak beter behouden en profiteer je ook nog van de voedingsstoffen. Ook in heldere groentebouillons doet het het goed, vooral in combinatie met peterselie of daslook.
Een andere toepassing is in zelfgemaakte pesto’s. Meng jonge heermoes met zonnebloempitten, olijfolie, een beetje citroensap en een klein teentje knoflook. Gebruik het als spread op brood of als smaakmaker bij gegrilde groenten. Het is een frisse, verrassende manier om wilde kruiden in je voeding te verwerken.
Tot slot wordt het vaak getrokken als thee. Hiervoor gebruik je gedroogde of verse jonge toppen. Laat ze tien minuten trekken in heet water en ze geven een lichte, aardse smaak af. Heermoes-thee wordt traditioneel gedronken om de nieren te ondersteunen en de huid te versterken.
Medicinale toepassingen
Heermoes staat vooral bekend om zijn hoge gehalte aan kiezelzuur. Dit mineraal speelt een belangrijke rol bij de opbouw van bindweefsel, nagels, haar en botten. Daarom wordt het vaak gebruikt in natuurlijke middelen tegen broze nagels, haaruitval en botontkalking. Ook sporters die herstellen van blessures kunnen baat hebben.
Daarnaast werkt het vochtafdrijvend. Hierdoor wordt het veel ingezet bij mensen met vochtophopingen of bij het reinigen van de blaas. In oude kruidengeneeskunde was het een klassiek middel bij blaasontstekingen en milde nierproblemen. Het stimuleert de doorstroming en helpt afvalstoffen sneller uit het lichaam te verwijderen.
Tot slot wordt het kruid ook toegepast bij huidproblemen. Door het hoge gehalte aan mineralen kan het helpen bij wondgenezing en het versterken van de huidbarrière. In uitwendig gebruik wordt het verwerkt in kompressen of zalven bij eczeem of kleine wondjes.
Heermoes bewaren
Verse heermoes is niet lang houdbaar. Je plukt het best vlak voor gebruik, bij voorkeur in de ochtend als de dauw net is opgedroogd. Leg het in een vochtige doek in de koelkast als je het niet meteen gebruikt. Zo blijft het tot twee dagen goed. Bewaar het niet in plastic zonder lucht, want dan bederft het sneller.
Voor wie het vaker wil gebruiken, is invriezen of drogen een goede methode. Beide technieken helpen om de werkzame stoffen te bewaren, al moet je wel letten op het moment van oogsten. Gebruik enkel de jonge toppen, want oudere delen zijn taai en verliezen hun kracht.
Heermoes dat je lang bewaart, verliest geleidelijk smaak en kracht. Daarom is het raadzaam om elk jaar nieuw materiaal te plukken of te verwerken. Label de potten of zakjes met datum, zodat je weet hoelang ze al bewaard zijn. Vermijd licht en vocht bij de opslag.
Invriezen
Om het in te vriezen, was je de jonge scheuten eerst goed en dep je ze droog. Snij ze daarna fijn of laat ze heel, afhankelijk van het beoogde gebruik. Verdeel ze over een bakje of diepvrieszakje. Gebruik eventueel een vacuümapparaat als je dat hebt. Dat verlengt de bewaartijd aanzienlijk.
Zorg dat je het in kleine porties invriest. Zo hoef je bij gebruik niet het hele zakje te ontdooien. Eenmaal ontdooid kun je het niet opnieuw invriezen, omdat het dan snel zijn structuur en werkzame stoffen verliest.
Bewaar ingevroren heermoes maximaal 6 maanden in een goede diepvries. Gebruik het rechtstreeks uit de vriezer in soepen of pesto’s. Laat het niet eerst ontdooien op kamertemperatuur, want dan verliest het snel vocht en wordt het slap.
Drogen
Drogen is misschien wel de meest traditionele manier om heermoes te bewaren. Je kunt het in bosjes ophangen op een warme, droge plek uit de zon. Dit duurt ongeveer een week. Keer de bosjes halverwege om en controleer of er geen schimmel ontstaat. Een andere manier is drogen in een voedseldroger op lage temperatuur.
Na het drogen verkruimel je de heermoes met de hand of in een vijzel. Bewaar het in een goed afgesloten glazen pot op een donkere plaats. Zo blijft het zeker een jaar houdbaar zonder veel kwaliteitsverlies.
Gebruik gedroogde heermoes vooral voor thee of om toe te voegen aan bouillons en stoofschotels. Voeg het pas op het einde van de bereiding toe, zodat de smaak niet vervliegt. Wil je het gebruiken voor uitwendig gebruik, bijvoorbeeld in kompressen, laat het dan eerst tien minuten trekken in heet water.
Heermoes kweken
Zelf heermoes kweken is niet eenvoudig, maar met geduld en kennis lukt het wel. De plant groeit uit sporen, niet uit zaden zoals bij de meeste kruiden. Deze sporen verschijnen in het voorjaar op aparte, bruine stengels. Daarna komen de groene stengels omhoog die je kunt gebruiken.
De bodem waarin je het wilt kweken, moet arm zijn aan stikstof en liever iets zuur. Zandgrond of leemgrond is ideaal. Je kunt sporen verzamelen en uitstrooien op de plek waar je heermoes wilt laten groeien. Dit vergt tijd en vaak meerdere seizoenen voor je een volwassen plant hebt.
Wil je sneller resultaat, dan kun je een stukje wortel (rizoom) uitgraven van een bestaande plant en deze verplaatsen naar je tuin. Let op: heermoes kan zich snel verspreiden via zijn wortels. Plant het bij voorkeur in een diepe pot of in een afgescheiden stuk van de tuin.
Ook op een zonnige vensterbank of balkon kan het groeien, mits je zorgt voor een diepe pot met zanderige grond. Geef niet te veel water, want de wortels houden niet van drassige omstandigheden. Laat de natuur zijn werk doen en geef de plant rust om zich te vestigen.
Verwacht geen snelle oogst. Heermoes groeit langzaam en is een plant van de lange adem. Maar wie het geduld heeft, krijgt een vaste plek in de tuin waar deze bijzondere plant ieder jaar terugkomt.
Alternatieven
Als je geen heermoes hebt, zijn er een aantal andere planten die je kunt overwegen. Brandnetel is bijvoorbeeld een sterk alternatief, vooral als je het zoekt voor thee of als mineraalrijke toevoeging aan gerechten. Ook brandnetel heeft een vochtafdrijvende werking en is gemakkelijker te vinden of kweken.
Paardenbloemblad kun je gebruiken in salades en soepen. De smaak is iets bitterder, maar het heeft vergelijkbare zuiverende eigenschappen. Voor wie op zoek is naar een kruid met veel silicium, kan ook denken aan bamboeblad, dat in poedervorm verkrijgbaar is in sommige natuurwinkels.
Heermoes is op zijn beurt ook een alternatief. Je kunt het gebruiken als vervanging van peterselie of koriander in gerechten waarbij het meer om het idee van groen gaat dan om de uitgesproken smaak. Zeker in pesto’s of kruidenspreads werkt het als een subtiele ondersteuner.
In de natuurgeneeskunde wordt heermoes soms ingezet waar men anders zou kiezen voor wilgenbast of brandnetel, bijvoorbeeld bij ontstekingen of vochtproblemen. Het is milder in werking, maar daardoor geschikt voor langdurig gebruik.
Heb je geen van deze kruiden, gebruik dan groene thee als basis voor een thee met zuiverende werking. Voeg wat citroensap toe en je hebt een mild drankje dat toch veel van dezelfde eigenschappen bezit als een infusie van heermoes.
Wilhelmus Hengstmengel
Auteur en kokWilhelmus Hengstmengel kent de keuken als zijn broekzak. Al meer dan vijftien jaar verdiept hij zich in alles wat met smaak te maken heeft. Niet alleen de grote lijnen, zoals verse groenten, rijpe vruchten of goed stuk vlees, maar juist ook de kleine dingen die vaak over het hoofd worden gezien. Kruiden. Specerijen. Noten en zaden. Die eenvoudige smaakmakers die, als je ze op het juiste moment gebruikt, een bord eten ineens tot leven kunnen wekken. Een handje geroosterde sesamzaadjes, een snufje gerookt paprikapoeder, of wat fijngemalen komijnzaad, dat soort details maken voor hem het verschil.
Wat hem drijft is zijn achtergrond als groenteboer. Daar heeft hij niet alleen geleerd om kwaliteit te herkennen, maar ook hoe je ingrediënten moet behandelen zodat ze niet alleen vandaag goed zijn, maar ook volgende week nog hun kracht behouden. Hij weet precies hoe je kruiden moet drogen zonder dat ze hun geur verliezen, of hoe je noten en zaden bewaart zodat ze knapperig blijven. Voor Wilhelmus is koken geen kwestie van dure spullen of ingewikkelde recepten, maar van aandacht, timing en het juiste gevoel voor smaak. En dat begint bij hoe je met je voorraadkast omgaat.
