Patatkruiden zijn een van die mengsels die bijna iedereen in huis heeft, maar waar maar weinig mensen precies van weten wat erin zit of hoe veelzijdig het eigenlijk is. De meeste mensen strooien het gedachteloos over versgebakken friet of ovenaardappelen, maar het is zoveel meer dan dat. Een goed samengesteld mengsel kan een simpel gerecht omtoveren tot iets waar je echt trek van krijgt. Het is niet alleen het zout dat de smaak bepaalt, maar juist de balans tussen paprika, knoflook, uienpoeder en een vleugje kruidigheid die het verschil maakt. In mijn eigen keuken is het een vaste metgezel geworden, net zo onmisbaar als peper of olijfolie.
Het interessante aan patatkruiden is dat iedere kok er zijn eigen draai aan geeft. Waar de een kiest voor wat meer paprikapoeder en kerrie, gaat de ander juist voor een pittige ondertoon met chili of zwarte peper. Zelf merk ik dat de geur alleen al herinneringen oproept aan avonden waarop de frietpan stond te pruttelen en de geur zich langzaam door het huis verspreidde. Er is iets troostends aan die geur, iets huiselijks. En dat maakt dit mengsel niet zomaar een kruidenmix, maar een stukje culinaire nostalgie.
Daarnaast valt het op hoe goed dit mengsel past bij allerlei andere gerechten. Patatkruiden werken niet alleen bij friet, maar ook bij aardappelschijfjes uit de oven, krieltjes in de pan of zelfs bij vleesgerechten zoals kip of gehaktballetjes. Je hoeft maar een klein beetje te gebruiken om een gerecht die herkenbare, hartige smaak te geven. En het mooie is: het werkt zelfs bij groenten. Strooi wat over bloemkool, courgette of broccoli en je krijgt ineens een heel ander smaakprofiel.
Wie eenmaal zijn eigen patatkruiden heeft samengesteld, wil zelden nog terug naar de kant-en-klare varianten uit de supermarkt. Niet alleen omdat het goedkoper is, maar ook omdat je zelf bepaalt hoeveel zout erin gaat. Bovendien kun je er gerust mee experimenteren. Zo heb ik eens wat gedroogde tijm toegevoegd, wat het mengsel net een frisse toon gaf. Dat maakt koken leuk: spelen met smaak, kleine aanpassingen doen en telkens iets nieuws ontdekken.
Hoe gebruiken?
Patatkruiden kun je op veel meer manieren gebruiken dan alleen over friet. Denk bijvoorbeeld aan ovenaardappelen: als je ze lichtjes besprenkelt met olie en daarna royaal bestrooit met deze kruiden, krijg je een heerlijk krokant laagje vol smaak. Ook bij gepofte aardappelen doet het mengsel wonderen. Meng een lepel door wat zure room of mayonaise, en je hebt in een handomdraai een simpele maar smaakvolle saus.
In soepen kan dit mengsel ook verrassend goed werken. Vooral bij tomatensoep of groentesoep geeft het net die extra hartigheid zonder dat het overheerst. Strooi een klein beetje in de pan vlak voor het opdienen en roer het door; de smaken vermengen zich dan subtiel met de rest. Ook bij stoofschotels kun je een snuf toevoegen, vooral wanneer aardappelen of wortel in het gerecht zitten.
Salades zijn misschien niet het eerste waar je aan denkt, maar ook daar kan het een fijne toevoeging zijn. In een aardappelsalade bijvoorbeeld, meng een klein beetje door de dressing en proef hoe de smaken diepgang krijgen. Zelfs bij koude gerechten werkt het dus uitstekend.
Tot slot gebruik ik het zelf regelmatig bij vlees. Vooral bij kippenvleugels, drumsticks of zelfs gehaktbrood zorgt het voor een kruidige, licht pittige smaak die je doet denken aan een frietkraam op een warme zomeravond. Even om en om bakken in de pan met wat olie, en de geur die dan vrijkomt maakt dat niemand in huis zich nog hoeft af te vragen wat er op tafel komt.
Medicinale toepassingen
Hoewel patatkruiden in de eerste plaats bedoeld zijn voor de smaak, bevatten veel van de gebruikte ingrediënten ook stoffen die goed zijn voor het lichaam. Knoflookpoeder en uienpoeder hebben bijvoorbeeld een antibacteriële werking en kunnen helpen bij het versterken van het immuunsysteem. Paprika is rijk aan vitamine C en antioxidanten, wat helpt om cellen gezond te houden.
Daarnaast kunnen kruiden als kurkuma en zwarte peper de spijsvertering ondersteunen. Ze zorgen ervoor dat vetten beter worden afgebroken en voedingsstoffen gemakkelijker worden opgenomen. Veel mensen merken dat gerechten met dit soort kruiden minder zwaar op de maag liggen.
Ook chili of cayenne, die soms in kleine hoeveelheden worden toegevoegd, hebben hun voordelen. Ze stimuleren de bloedsomloop en kunnen helpen bij verkoudheid door hun licht verwarmende werking. Het is dus niet alleen lekker, maar ook goed voor je lichaam, mits je het met mate gebruikt.
Patatkruiden bewaren
Het bewaren van patatkruiden is eenvoudig, maar er zijn wel een paar dingen waar je op moet letten. Bewaar het mengsel altijd in een goed afgesloten pot, liefst van glas, op een donkere en droge plek. Kruiden verliezen hun aroma sneller door licht, warmte en vocht. Gebruik dus liever geen plastic potjes die doorzichtig zijn of luchtdoorlatend.
Wanneer je het mengsel zelf maakt, kun je het zeker zes maanden bewaren zonder dat de smaak veel achteruitgaat. Na die tijd beginnen sommige kruiden hun kracht te verliezen, vooral de paprikapoeder en knoflook. Je kunt dat vaak al ruiken: de geur wordt dan wat vlakker.
Zorg er ook voor dat je nooit met een natte lepel in het potje schept. Vocht zorgt er namelijk voor dat de kruiden gaan klonteren en sneller bederven. Als je het goed afsluit en koel bewaart, blijft het echter lang goed.
Invriezen
In principe hoef je patatkruiden niet in te vriezen, omdat het een droog mengsel is. Toch kun je, als je een grote voorraad hebt gemaakt, kleine porties invriezen om de smaak nog langer te behouden. Doe dit in luchtdichte zakjes of kleine potjes en zorg dat ze goed gesloten zijn.
Haal telkens een portie uit de vriezer die je binnen enkele weken opmaakt. Laat het mengsel op kamertemperatuur komen voordat je het gebruikt, zodat er geen vocht in je eten terechtkomt. Op deze manier kun je zelfs na een jaar nog genieten van de volle smaak van je zelfgemaakte kruidenmix.
Let er wel op dat het mengen van vochtige of verse kruiden in de mix niet ideaal is voor invriezen. Houd het droog, dan blijft de kwaliteit beter behouden.
Alternatieven
Als je geen patatkruiden in huis hebt, zijn er gelukkig genoeg manieren om iets vergelijkbaars te maken. Een eenvoudige combinatie van paprikapoeder, uienpoeder, knoflookpoeder, zout en een klein beetje cayennepeper geeft al een vergelijkbare smaak. Voeg eventueel wat oregano of tijm toe voor een kruidiger karakter.
Ook kerriepoeder kan een goed alternatief zijn, zeker bij aardappelgerechten. Het geeft een warme, volle smaak en een mooie kleur. In combinatie met een beetje peper en zout krijg je een mengsel dat qua gebruik veel wegheeft van de bekende frietkruiden.
Wil je het wat frisser maken, dan kun je experimenteren met citroenrasp of gedroogde dille. Dat past bijzonder goed bij gebakken aardappelen en visgerechten. De frisse tonen zorgen voor balans bij vettere bereidingen.
Patatkruiden zijn op hun beurt zelf ook een uitstekend alternatief voor andere mengsels. Je kunt ze gebruiken in plaats van kipkruiden of barbecuekruiden als je iets zoekt dat milder en minder rokerig is. Door zelf te variëren met de verhoudingen geef je ieder gerecht je eigen handtekening.
Tot slot is het leuk om te weten dat dit mengsel ook goed samengaat met vegetarische gerechten. Strooi het eens over gebakken tofu of tempeh, of meng het door paneermeel als je groenteballetjes maakt. De kruidige smaak zorgt ervoor dat zelfs eenvoudige gerechten een warme, huisgemaakte uitstraling krijgen.
Wilhelmus Hengstmengel
Auteur en kokWilhelmus Hengstmengel kent de keuken als zijn broekzak. Al meer dan vijftien jaar verdiept hij zich in alles wat met smaak te maken heeft. Niet alleen de grote lijnen, zoals verse groenten, rijpe vruchten of goed stuk vlees, maar juist ook de kleine dingen die vaak over het hoofd worden gezien. Kruiden. Specerijen. Noten en zaden. Die eenvoudige smaakmakers die, als je ze op het juiste moment gebruikt, een bord eten ineens tot leven kunnen wekken. Een handje geroosterde sesamzaadjes, een snufje gerookt paprikapoeder, of wat fijngemalen komijnzaad, dat soort details maken voor hem het verschil.
Wat hem drijft is zijn achtergrond als groenteboer. Daar heeft hij niet alleen geleerd om kwaliteit te herkennen, maar ook hoe je ingrediënten moet behandelen zodat ze niet alleen vandaag goed zijn, maar ook volgende week nog hun kracht behouden. Hij weet precies hoe je kruiden moet drogen zonder dat ze hun geur verliezen, of hoe je noten en zaden bewaart zodat ze knapperig blijven. Voor Wilhelmus is koken geen kwestie van dure spullen of ingewikkelde recepten, maar van aandacht, timing en het juiste gevoel voor smaak. En dat begint bij hoe je met je voorraadkast omgaat.
