Venkelzaad

Venkelzaad kan op verschillende manieren worden toegepast in de keuken. In de Indiase keuken zie je het terug in curry’s, linzengerechten en chutneys, waar het vaak even kort wordt geroosterd om de aroma’s beter vrij te laten komen. Ook in Italiaanse worstsoorten is het een vast ingrediënt. De smaak combineert goed met vlees, vooral varkensvlees en lam, maar het komt ook tot zijn recht in stoofschotels met tomaat of bonen.

In salades kan venkelzaad zorgen voor een verrassend accent. Denk bijvoorbeeld aan een aardappelsalade met mosterd, kappertjes en een snufje geplet venkelzaad. Of een frisse witlofsalade waarin het zaad juist het bittere van de groente verzacht. Je kunt het rauw gebruiken, maar het is ook heerlijk als je het eerst even kneust of roostert in een droge pan. Zo komt de smaak beter los.

Ook in soep komt venkelzaad goed tot zijn recht. Een simpele groentesoep krijgt meer diepgang als je een theelepel venkelzaad meestooft met de ui en wortel. In pompoensoep kan het net dat kruidige extraatje geven dat je anders mist. Zelfs in vissoepen doet het zaad het uitstekend, vooral in combinatie met venkelknol, prei en dille.

Wie graag experimenteert met brood bakken, kan venkelzaad gebruiken in het deeg. Het geeft een warme, licht zoete smaak die goed combineert met rogge of zuurdesem. Ook in crackers, koekjes of als topping op broodjes is het een welkom kruid. Zelfs in desserts is het mogelijk: een vleugje venkelzaad in zelfgemaakt ijs met sinaasappel of honing kan verrassend uitpakken.

Medicinale toepassingen

Venkelzaad staat bekend om zijn positieve werking op de spijsvertering. Het helpt bij een opgeblazen gevoel, stimuleert de maagfunctie en werkt tegen winderigheid. In veel culturen wordt venkelzaad daarom na het eten gekauwd, vooral in gemalen of licht geroosterde vorm. Het zou ook helpen bij krampjes bij baby’s, al blijft dat een onderwerp van discussie onder deskundigen.

Een andere bekende toepassing is bij menstruatieklachten. Venkelzaad bevat fyto-oestrogenen, plantaardige stoffen die lijken op vrouwelijke hormonen. In sommige gevallen kan een infusie van venkelzaad de pijn wat verlichten, vooral in combinatie met rust en warmte. Ook bij overgangsklachten wordt het soms gebruikt om de balans te herstellen.

Verder wordt venkelzaad wel ingezet bij keelpijn en lichte verkoudheid. Een warme drank van gekneusd zaad, overgoten met heet water en eventueel een lepel honing, wordt gezien als verzachtend voor de keel. De etherische oliën in het zaad zouden ook een licht slijmoplossend effect kunnen hebben, al is dat minder sterk dan bij bijvoorbeeld tijm.

Er zijn ook mensen die venkelzaad gebruiken om hun eetlust te stimuleren of juist te reguleren. Het zou een lichte werking hebben op de stofwisseling. Dat maakt het populair in kruidenmengsels voor detoxkuren of theeën die bedoeld zijn om het lichaam te ondersteunen bij ontgiften.

Venkelzaad bewaren

Wie venkelzaad in huis heeft, doet er goed aan het droog en donker te bewaren. Een glazen pot met goed sluitend deksel is ideaal. Zet de pot op een koele plek, bijvoorbeeld in een kastje in de keuken dat niet naast het fornuis hangt. Hitte en licht kunnen de oliën in het zaad aantasten, waardoor het sneller zijn geur en smaak verliest.

Als je venkelzaad zelf hebt geoogst of gekocht in grotere hoeveelheden, kun je het ook in kleinere porties verdelen. Bewaar een deel in de voorraadkast, en de rest in een luchtdicht zakje in de vriezer of een donkere voorraadbak. Zo blijft het langer krachtig van geur en smaak.

Controleer af en toe de geur van het zaad. Zodra het muf begint te ruiken, of bitter wordt in de mond, is het tijd om een nieuwe voorraad aan te schaffen. Goed bewaard blijft venkelzaad makkelijk een jaar goed, vaak zelfs langer.

Invriezen

Hoewel invriezen van venkelzaad niet per se nodig is, kan het handig zijn als je grote hoeveelheden hebt geoogst of gekregen. Verdeel het zaad dan in porties van vijftig gram en doe ze in diepvrieszakjes of kleine bakjes. Label de datum erbij, zodat je weet hoe lang het erin zit.

In de vriezer blijven de etherische oliën vrij goed behouden, zolang het zaad niet te vaak wordt blootgesteld aan temperatuurschommelingen. Gebruik steeds één portie ineens, zodat de rest niet ontdooit bij het openen. Ontdooien hoeft overigens niet: je kunt het bevroren zaad direct gebruiken in warme gerechten of thee.

Venkelzaad uit de vriezer is vooral geschikt voor warme bereidingen. In koude toepassingen, zoals salades of koude sauzen, kan het zaad wat minder krachtig zijn na verloop van tijd. Gebruik dan liever vers bewaard zaad.

Drogen

Wie venkelzaad zelf oogst, zal het moeten drogen voordat het houdbaar is. Dat kan op een warme, droge plek, bijvoorbeeld in een open papieren zak of op een houten plank met doek erover. Keer het dagelijks om, zodat het gelijkmatig droogt.

Een andere manier is het gebruik van een voedseldroger of oven op lage temperatuur, niet hoger dan vijftig graden Celsius. Spreid het zaad uit over een bakplaat of rooster en laat het langzaam drogen, liefst met een houten lepel tussen de ovendeur zodat vocht kan ontsnappen.

Na het drogen is het belangrijk om het zaad goed te laten afkoelen voordat je het bewaart. Doe het daarna in een luchtdichte pot, uit het licht. Goed gedroogd venkelzaad blijft zeker een jaar houdbaar zonder veel smaakverlies.

Roosteren

Roosteren is een eenvoudige manier om de smaak van venkelzaad nog krachtiger te maken. Doe het zaad in een droge koekenpan op laag vuur en blijf regelmatig roeren. Binnen twee tot drie minuten beginnen de zaadjes te geuren en licht te verkleuren. Laat ze daarna afkoelen op een bord voordat je ze gebruikt of maalt.

Geroosterd venkelzaad is ideaal in Indiase curry’s, brooddeeg, of als topping op groentegerechten. Ook in kruidenmengsels komt de geroosterde variant goed tot zijn recht. De smaak wordt nootachtiger, iets zachter en dieper.

Rooster niet te veel tegelijk, want eenmaal geroosterd verliest het zaad sneller zijn aroma. Maak dus liever kleine hoeveelheden per keer, afhankelijk van wat je nodig hebt.

Venkelzaad kweken

Wie zelf venkelzaad wil kweken, heeft daar weinig voor nodig. Een zonnige plek, voedzame grond en wat geduld. Zaai de venkel in het voorjaar, bij voorkeur eind april of begin mei, direct op de plek waar de plant mag blijven staan. Venkel houdt niet van verplanten, dus zaai op afstand van dertig tot veertig centimeter.

Geef regelmatig water, vooral in droge periodes. Venkel groeit het best in een losse, licht vochtige bodem. Als de plant begint te bloeien, zie je schermen met kleine gele bloemetjes. Hieruit vormen zich na verloop van tijd de zaden. Laat de bloemen aan de plant zitten tot ze volledig verdroogd zijn.

Oogst de zaden door de schermen af te knippen en ondersteboven te hangen in een papieren zak. Na een paar dagen kun je de zaden eruit schudden. Laat ze goed nadrogen en bewaar ze daarna in een pot. De smaak van zelf geoogst venkelzaad is vaak intenser dan wat je in de winkel koopt.

Ook op een balkon of vensterbank kun je venkel telen, zolang je maar een diepe pot gebruikt. De wortel van venkel heeft ruimte nodig. Gebruik potgrond met wat compost en zet de pot op een zonnige plek. Let goed op uitdroging, zeker op warme dagen.

Alternatieven

Als je geen venkelzaad in huis hebt, zijn er gelukkig andere kruiden die een vergelijkbaar effect kunnen geven. Anijszaad is de bekendste vervanger. Het is iets zoeter en scherper, maar qua geur en toepassing lijkt het sterk op venkelzaad. In gerechten waar de zoet-kruidige noot belangrijk is, werkt het goed.

Karwijzaad is een andere mogelijkheid. De smaak is aardser, maar in combinatie met koolgerechten of aardappelstoofpotten is het een prima alternatief. Zeker in Oost-Europese recepten kun je venkelzaad vaak vervangen door karwij, zonder dat het karakter van het gerecht verloren gaat.

Dillezaad lijkt qua uiterlijk sterk op venkelzaad en heeft ook een zachte, kruidige smaak. Het past goed bij vis, aardappelen en in sommige soepgerechten. Dille zelf (het groen) is minder krachtig, maar kan in verse vorm ook iets bijdragen.

Venkelzaad kan zelf ook dienst doen als vervanger. Als je in een recept bijvoorbeeld anijszaad nodig hebt, maar dat niet in huis hebt, kun je vaak venkelzaad gebruiken. Ook in sommige kruidenmengsels waar kummel of komijn staat, kun je experimenteren met een snufje venkelzaad om een zachter effect te krijgen.